امام رضا(ع) عامل همگرایی فرهنگی خراسان است

این پژوهشگر فرهنگی و ادبی و استاد دانشگاه آزاد اسلامی تهران در سومین روز همایش بین‌المللی گفت‌وگوهای بینافرهنگی خراسان که امروز، ۲۸ تیرماه، با موضوع ادیان، عرفان و تصوف در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، با اشاره به گسترش فرهنگ رضوی با توجه به سیره امام رضا(ع)، اظهار کرد: موضوع تنوع فرهنگی، پدیده‌ای است که در هر زمان و مکانی وجود دارد. تنوع و تکثر فرهنگی بر اساس نژاد، زبان، اعتقادات، مذهب، جغرافیا و… ایجاد می‌شود و زمینه‌های ایجاد خرده‌فرهنگ‌ها و در نهایت واگرایی فرهنگی را به وجود می‌آورد. همچنین این عوامل زمینه‌ساز ایجاد ما قوی و هویت‌ساز مانند ما مسلمانان و ما ایرانیان می‌شود.

وی ادامه داد: خراسان بزرگ دارای تنوع قومی، زبانی، نژادی و عقیدتی است که زمینه واگرایی را ایجاد می‌کند، اما وجود منطقه‌ای به نام خراسان بزرگ، تمام این عوامل را تحت پوشش خود قرار می‌دهد و از این طریق  نه‌تنها مانع از واگرایی فرهنگی می‌شود، بلکه به همگرایی فرهنگی نیز کمک می‌کند. بر این اساس در نگاهی کلی وجود بارگاه ملکوتی امام رضا(ع)، عامل مهم و اثرگذاری بر همگرایی فرهنگی محسوب می‌شود و پیوندی عمیقی میان اقوام و خرده‌فرهنگ‌ها ایجاد می‌کند تا این پیوند دوام و قوام بسیاری داشته باشد.

این پژوهشگر فرهنگی و ادبی تصریح کرد: گسترش فرهنگ رضوی سبب باورپذیری فرهنگ میان مردم خراسان شده و سایر باورها را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. به گونه‌ای که فرهنگ رضوی در سایر خرده‌فرهنگ‌ها نشر پیدا کرده و آن‌ها را تحت تأثیر قرار داده است. نخبگان و رسانه نیز نقش مؤثری در این همگرایی ایفا می‌کنند.

اکرامی‌فر خاطرنشان کرد: به این ترتیب در همگرایی فرهنگ‌ها، اقوام باید داوطلبانه از بخشی از هویت قومی خود برای دستیابی به اهداف مشترک بزرگتر صرف‌نظر کنند تا بتواند در سایه فرهنگی والاتر، زیستی با کیفیت‌تر را تجربه کنند. در نظریات جدید اشاعه، رسانه به عنوان مرکز اشاعه شناخته می‌شود و در واقع رسانه‌ها هستند که می‌توانند فرهنگ را در سراسر جهان گسترش دهند. بنابراین برای آنکه بتوان فرهنگ رضوی را به سایر خرده‌فرهنگ‌ها منتقل کرد، باید از طریق رسانه‌ها و به شیوه اقناعی عمل کنند.

دستاوردها و اثرگذاری  امام رضا(ع) در تمدن‌سازی ایران و خراسان

سید اشراق حسینی، استاد دانشگاه کابل در ادامه این نشست در خصوص شخصیت والای امام رضا(ع) در میان اقوام خراسان، اظهار کرد: دوران زندگی امام رضا(ع) همزمان با حکومت عباسیان بوده است. مأمون پس از پیروزی در جنگ، خطر نهضت علویان را جدی گرفت و به دنبال راهی برای چیره شدن بر شورش‌ها و نارضایتی‌ها بود. به همین دلیل امام رضا(ع) را وارد حکومت خود کرده و مقام ولیعهدی خود را بر عهده ایشان گذاشت.

وی اضافه کرد: با وجود اینکه امام رضا(ع) از پذیرفتن مقام ولیعهدی امتناع می‌جستند، اما مأمون ایشان را به مرو، پایتخت حکومت خود فراخواند. در طول مسیر اتفاقات زیادی برای کاروان امام رضا(ع) روی داد که از جمله آنها می‌توان به بیان حدیث «سلسله‌الذهب» توسط اهالی نیشابور اشاره کرد.

رئیس مؤسسه مطالعات و تحقیقات نبراس افزود: امام رضا(ع) در طول مسیر خود به سمت مرو، به ایراد سخنرانی و گفت‌وگو با پیروانش و اعتراض به احضار به مرو می‌پرداختند. پس از انتصاب ولیعهدی ایشان، عباسیان حاضر در بغداد که اغلب جزء جناح مخالف مأمون بودند، اقدامات مأمون را زیان‌آور می‌دانستند و سرانجام مأمون را از خلافت عزل کردند.

حسینی با اشاره به این‌که مأمون برای دفاع از خود به همراه امام رضا(ع) به سمت بغداد حرکت کرد، خاطرنشان کرد: با رسیدن کاروان مأمون به سرخس، وزیرش توسط تعدادی از سران سپاه ترور شد و پس از آن علی‌بن‌ موسی‌الرضا(ع) نیز در اثر توطئه مأمون و مسمومیت ایشان توسط اطرافیان وی به شهادت رسیدند.

وی افزود: ولیعهدی امام رضا(ع)، تجربه مهم تاریخی در زمینه نبرد پیچیده سیاسی بود که پیروزی و یا ناکامی در این نبرد می‌توانست سرنوشت تشیع را رقم زند. از این رو امام رضا(ع) مأمون را در نبرد پیچیده سیاسی که خودش ایجاد کرده بود، شکست داد. بنابراین نه تنها تشیع تضعیف و یا ریشه‌کن نشد، بلکه دوران ولیعهدی امام رضا(ع)، یکی از مهمترین سال‌های تاریخ تشیع به شمار آمد و نفس تازه‌ای در مبارزات علویان دمید.

این استاد دانشگاه کابل با بیان اینکه امام رضا(ع) دستاوردهای فراوانی داشته‌اند، تصریح کرد: به عنوان مثال از جمله این دستاوردها می‌توان مدیریت فرهنگی شیعیان توسط امام رضا(ع) و بازخوانی جایگاه عترت را نام برد. مناظره‌ها و گفت‌وگوهای موفقیت‌آمیز و به دور از تهدید و تکفیر با بزرگان ادیان و مذاهب از دیگر دستاوردهای ایشان محسوب می‌شود. به طوری که امام با استفاده از ابزار استدلال و منطق و دستاوردهای علمی، فضای گفت‌وگو با آن‌ها را رونق بخشید.

حسینی عنوان کرد: همچنین مناظرات امام رضا(ع) با ارائه آراء شیعه، موجب ترویج فضای آزاداندیشی شده بود. توسعه همه‌جانبه علوم از جمله علم پزشکی از دیگر دستاوردهای ایشان به شمار می‌رود. به علاوه علم کلام نیز مورد توجه اندیشمندان دوران زندگی امام رضا(ع) قرار گرفته بود.

وی اضافه کرد: گسترش اندیشه‌های شیعی و علوی، تربیت شاگردان برجسته، بستن پرونده فرقه‌گرایی در شیعه که ناشی از عظمت علمی و معنوی امام و رفتار سرشار از اخلاق و کرامت ایشان است، ساماندهی مبانی کلامی شیعه، تأثیرگذاری بر حوزه خراسان، تأثیرگذاری بر عرفا و اهل تصوف از جمله اقدامات و دستاوردهای دوران امامت امام رضا(ع) در عرصه تثبیت حقانیت علویان و تغییر شیوه مبارزه با غاصبان و دفاع از حریم اعتقادی اسلام به حساب می‌آید. بر این اساس نقش ایشان در فرهنگ‌پروری و تمدن‌سازی ایران و به ویژه منطقه خراسان غیرقابل انکار است.

منبع:ایسنا