شهر سوخته؛ مظهر مدنیت و شهرنشینی در دوره‌های باستان

شهر سوخته در حدود ۶۰ کیلومتری زابل در استان سیستان و بلوچستان و در حاشیه جاده زابل – زاهدان واقع شده است. این شهر که از نادرترین شهرهای باستانی است که در ۳۲۰۰ سال قبل از میلاد پایه گذاری شده و مردم این شهر در چهار دوره بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از میلاد در آن سکونت داشته اند .

‌به گزارش ایسنا- ‌منطقه سیستان و بلوچستان، محوطه باستانی شهر سوخته در هزاره دوم و سوم قبل از میلاد، توسط مهاجرانی که از چهار گوشه به ‌آن مهاجرت کرده‌اند، بنا شده است. سند یا کتیبه‌ای که نام واقعی و قدیمی این شهر را مشخص کند، هنوز به دست نیامده و به دلیل آتش سوزی در دو دوره زمانی بین سال های ۳۲۰۰ تا ۲۷۵۰ قبل از میلاد «شهر سوخته» نامیده می شود .

در شهر سوخته که بدون شک جزء شهرهای بسیار پیشرفته زمان خود بوده است انواع سفالینه‌ها و ظروف سنگی، معرق کاری، انواع پارچه و حصیر یافت شده که معرف وجود چندین نوع صنعت، به ویژه صنعت پیشرفته پارچه بافی در آنجاست. تاکنون ۱۲ نوع بافت پارچه یکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهیگیری در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم این شهر با استفاده از نیزارهای باتلاق‌های اطراف هامون سبد و حصیر می‌بافتند و از این نی‌ها برای درست کردن سقف هم استفاده می‌کردند. همچنین برای نخستین بار در شهر سوخته یک چشم مصنوعی متعلق به ۴۸۰۰ سال پیش کشف شد. این چشم مصنوعی متعلق به زنی ۲۵ تا ۳۰ ساله بوده که در یکی از گورهای شهر سوخته مدفون بوده است .

شهر سوخته، حلقه اتصال تمدن‌های شرق و غرب

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان گفت: یکی از کهن‌ترین تمدن‌های بشری در دل تپه‌های سیستان، شهر سوخته حلقه اتصال تمدن‌های شرق و غرب در گذشته بوده است .

عیسی ابراهیم زاده در گفت‌وگو با ایسنا افزود: شهر سوخته در حدود ۶۰ کیلومتری جنوب غربی محل فعلی شهر زابل در سیستان واقع شده است .

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان در ادامه اظهار کرد: اهمیت وسعت اکتشافات شهر سوخته طی چند سال اخیر این محوطه را به صورت محوطه باستانی عادی از دوران مفرغ بیرون آورده و به صورت مهم‌ترین مرکز استقرار و در حقیقت مرکز اجتماعی، سیاسی اختصاص و فرهنگی تمام منطقه در طی هزاره‌های سوم و دوم بیش از میلاد مبدل ساخته  است‌ .

به گفته وی، یک نکته مهم که در اکتشاف‌های شهر سوخته مشخص شده است این که در آن زمان از چرخ سفالگری به شکل امروزی استفاده می‌شده است‌ .

ابراهیم زاده ‌تصریح کرد: شهر سوخته در بین سال‌های ۳۲۰۰ تا ۲۲۰۰ قبل از میلاد نه تنها یک شهر مهم بوده بلکه پایتخت و مرکز یک منطقه وسیع فرهنگی نیز به شماره می رفته است‌ .

وی بیان کرد: بقایای مواد ارگانیک، ابراز تولید و محصولات تولیدی کشف شده در شهر سوخته نشانگر آن است که این نقطه محلی برای ساخت و توزیع این مواد بوده است‌ .

وی گفت: به طور کلی، شهر سوخته مظهر مدنیت و شهرنشینی در جنوب شرق ایران در دوره های باستان بوده است‌ .

وی تاکید کرد: همچنین باید به وجود ارتباط بین شهر سوخته و مناطق غربی و شمالی، همچون بین النهرین و خراسان و ماورالنهر نیز اشاره کرد .

ابراهیم زاده ادامه داد: افزون بر این شهرسوخته ارتباطاتی نیز با ترکمنستان در خصوص فعالیت های بازرگانی و تجاری نیز داشته است‌ .

عضو هیات علمی دانشگاه در پایان خاطرنشان کرد: شهر سوخته طی تاریخ حیات خود دست کم سه بار دچار آتش‌سوزی و حریق شده و وجه تسمبه آن به علت وجود آثار سوختگی شدید و باقی ماند خاکسترهای بسیار زیاد در سطح آن است که باعث شده مردم محلی این نام را برای آن انتخاب کنند .

وی گفت: امروزه فرهنگ، نقش تعیین کننده در زندگی بشر داشته و گردشگری فرهنگی مناسب ترین روش شناخت وابستگی بین الملل بوده و تمدن کهن و چند هزار ساله سیستان نقش بسزایی بر توسعه گردشگری فرهنگ و در جنوب شرق ایران داشته است .

ابراهیم‌زاده افزود: از پیامدهای گردشگری فرهنگی، ایجاد همگرایی بین اقوام و ملت ها در فضای بین المللی بوده و باعث چسبندگی فرهنگی ملت ها خواهد شد .

وی تصریح کرد: در این راستا دشت سیستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی، قدمت تاریخی میراث های فرهنگ غنی و جاذبه های اکولوژیکی دارای توانمندیهای گردشگری فراوان و متنوعی است‌ .

عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان در ادامه گفت: دریاچه هامون و موقعیت زیست محیطی منابع آبی آن در کنار رودخانه هیرمند و محوطه های باستانی که در کناره‌های آن در طول تاریخ بر پا شده؛ هر از چند گاهی با تغییر مسیر آن در جایی دیگر سر بر آورده و آثاری همچون شهر سوخته، دهانه غلامان، کوه خواجه، دریاچه هامون که هر یک به تنهایی بیانگر غنای فرهنگی و جغرافیای این منطقه است‌ .

وی بیان کرد: بررسی ها نشان می دهد که متاسفانه سیستان علی رغم این پتانسیل ها به دلیل انزوای جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی نسبت به سایر نواحی کشور تاکنون نتوانسته جایگاه مناسبی در زمینه فعالیت های گردشگری داشته باشد .

ابراهیم زاده گفت: آثار اکتشافی در شهر سوخته با توجه به همسایگی سیستان با دو کشور افغانستان و پاکستان قرابیت زیادی با آنها در قالب یک حوزه تمدنی وسیع داشته است‌ .

کاوش فقط ۵ درصد شهر سوخته

مدیر پایگاه شهر سوخته نیز چندی پیش در کاوش های اخیر شهر سوخته گفت: فقط پنج درصد شهر سوخته توسط باستان شناسان داخلی و خارجی کاوش شده است .

نوری افزود: هیئتی متشکل از هشت باستان شناس ایتالیایی و آلمانی به همراه جمعی از باستان شناسان و پژوهشگر ایرانی در فصل هفدهم کاوش شهر سوخته بخش هایی از مرکز این سایت که مسکونی است و قسمتی از گورستان به همراه بخش شرقی را مورد مطالعه و کاوش قرار دادند .

وی بیان کرد: تا قبل از آغاز فصل هفدهم کاوش شهر سوخته، حدود سه درصد مطالعات و اکتشافات باستان شناسی این تپه تاریخی انجام شده بود و با اتمام فصل هفدهم این میزان به حدود پنج درصد از کل محوطه شهر سوخته رسید که ۲۸۳ هکتار است‌ .

نوری اضافه کرد: با توجه به وسعت زیاد سایت باستان شناسی شهر سوخته نیاز است با حوصله و آرامش کارها دنبال شود زیرا در دنیای باستان شناسی، حفاری گسترده دنبال نمی شود و در کنار آن به مسائل ژئومغناتیک و باستان شناسی نوین پرداخته می شود .

مدیر پایگاه شهر سوخته تصریح کرد:  کار باستان شناسان از صفر خارج شده و با کمک از دیگر علوم به سمت اطلاعات جدید قدم بر داشته می شود و در این راه به دلیل استفاده از علوم دیگر که هنوز در کشور رایج نشده است در کاوش های منطقه سوخته از باستان شناسان خارجی کمک گرفته شد .

وی با اشاره به این که باستان شناسانی که به این منطقه برای همکاری دعوت می شوند هزینه ای برای دولت ندارند و با هزینه های دانشگاهی خود برای همکاری و افزایش اطلاعاتشان سفر می کنند، اظهار کرد: در سال های اخیر به دلیل بالا بودن آگاهی مردم و اهمیت منطقه شهر سوخته از حفاری های غیر مجاز مصون است و با این وجود تدابیر خوبی برای حفاظت از سایت شهر سوخته در نظر گرفته شده است .

نوری ادامه داد: با توجه به زمان کم، حفاری های انجام شده در منطقه محله های مسکونی شرقی شهر سوخته محدود است اما با این وجود مدارک و اسنادی از فازهای قدیمی به دست آمده قدمت آن ها به چهار هزار و ۲۰۰ تا چهار هزار و ۸۰۰ سال قبل تخمین زده شد اما در حفاری های فصل هفدهم آثاری به دست آمد که قدمت شان حداقل ۲۰۰ سال قبل تر از آثار گذشته تخمین زده می شود .منبع: ایسنا