نهبندان؛ بهشت کویری ایران

به گزارش ایسنا منطقه خراسان جنوبی، شهرستان نهبندان با ۴۱ هزار و ۱۰۲ کیلومتر مربع وسعت، جنوبی‌ترین شهر خراسان جنوبی است. شهرستان نهبندان به اقتضای موقعیت طبیعی آن و مجاورت با کویر، دشتی نسبتاً وسیع واقع شده است.

از نظر ناهمواری این شهرستان در شمال مشتمل بر ارتفاعاتی است که قلل آن به ۲۵۰۰ متر می‌رسد که کوه سرخ، کوه بیدمشک و کوه بوبک از جمله این ارتفاعات است.

شهرستان نهبندان یکی از جذاب‌ترین گزینه‌ها برای مسافرت‌های نوروزی است، این شهرستان پتانسیل‌های بالقوه ای در زمینه گردشگری دارد که از جمله آن کویرنوردی در لوت به عنوان یک اثر ثبت شده در میراث جهانی است.

بیشتر گردشگرانی که تا کنون به خراسان‌جنوبی سفر داشته‌اند کویرنوردی و بازدید از جاذبه‌های لوت را در اولویت داشته‌اند و سعی می‌کنند از جاذبه‌های کویر لوت نهایت استفاده را ببرند.

پیشینه تاریـخی نهبندان

در زمانی که سیستان و قهستان به عنوان دو منطقه حاکم نشین مطرح بوده‌اند «نه» و «بندان» دو مرکز مهم حکومتی بر شمرده می شده‌اند که برای هر کدام نایب الحکومه‌ای از سوی حاکم انتخاب می شده است.

در این بین «نه» بزرگتر و مهمتر از «بندان» بوده و همچنین به دلیل تعدادی شهر با نام «نه» در سطح کشور برای معرفی این منطقه «نه» را به همراه «بندان» می‌گفته‌اند، بعدها با مرکزیت و توسعه «نه» این شهر «نهبندان» نام گرفته است.

اشاراتی که به پیشینه تاریخی نهبندان در قبل از اسلام در منابع تاریخی شده بسیار محدود است.یکی از منابع مستقل و کم نظیر راجع به ایران، تقریباً مربوط است به زمان تولد مسیح که به صورت یک سفرنامه تلخیص شده از ایزودور خاراکسی به دست آمده و بیشتر از لحاظ اطلاعات راجع به شرق ایران مورد توجه است.

از اظهارات خاراکسی چنین استنباط می‌شود که نیه یا نه واقع در حاشیه شرق لوت در سمت جنوب شهر مهمی بوده است.

منبع دوم که البته در دوران اسلامی تالیف شده، نزهه القلوب است اثر حمدالله ابن ابی بکر، وی نه را از اقلیم سوم بر می‌شمارد که آن را اردشیر بابکان مؤسس سلسله سامانیان که از ۲۲۶ تا ۲۴۱ ه. ق پادشاهی کرد، ساخته است.

حمدالله مستوفی می‌گوید: “چون اردشیر در مفازه شهر نه بساخت، شاپور بن اردشیر حاکم خراسان بود. از پدر آن شهر را در خواست کرد و او مضایقه نمود شاپور را غیرت آمد و آنجا (نیشابور) تجدید عمارت کرد و نه شاپور (نیشابور) نام نهاد”

جاذبه‌های تاریخی

قلعه نهبنـدان

قلعه عظیم نهبندان که از خشت و چینه ساخته شده در داخل شهر نهبندان قرارگرفته با توجه به نقشه بنا و اشیاء سفالی بدست آمده سابقه تاریخی آن به دوران قبل از اسلام یعنی دوران اشکانی و ساسانی برمی‌گردد.

قلعه در دوران اسلامی تا دوران صفویه فعال بوده و در دوره صفویه بطور کامل متروک شده است. وجود این قلعه صحت ادعای بعضی منابع تاریخی کـه سـابـقه شهـر نهبنـدان را بـه دوران پیـش از اسـلام می‌رسانند، تایید می‌کند.

قلعه شاهدژ

این بنا در پنج کیلومتری شرق نهبندان قرار دارد. مصالح بکار رفته در آن شامل سنگ و آجر است که در بعضی قسمتها بدون ملات بر روی یکدیگر قرار گرفته اند.

قلعه دارای چندین حصار و برج است و در داخل آن فضاهایی نظیر اتاق‌های سربازان، انبارهای آذوقه و آب انبارها قرار دارد. شالوده این بنا مربوط به دوره ساسانی است که در قرون ۵و۶ هجری توسط اسماعیلیان خریداری و بازسازی شده است.

این قلعه از قلاع قرن ششم و هفتم و متعلق به اسماعیلیان است اما با دیگر قلاع اسماعیلیه تفاوت محسوسی دارد. از دو نوع معماری بناهای اشرافی و بناهای عادی برخوردار است.

اهمیت این قلعه از جهتی که می‌تواند الگویی بسیار مفید بری مطالعه معماری و روابط اجتماعی در یک زیستگاه جمعی وشهر گونه باشد بسیار بالا است.

آسبادهای نهبنـدان

شرایط دشوار طبیعی مناطق کویری و بیابانی ایران باعث شده تا مردم کویر نشین از ابتکار و خلاقیت خود استفاده کرده و با حداکثر بهره‌گیری از عوامل و شرایط طبیعی آنرا در اختیار خود درآوردند.

آسبادهای نهبندان از جمله این خلاقیتها هستند که در اکثر مناطق جنوب خراسان بخصوص روستاهای شهرستان نهبندان دیده می‌شوند، منطقه نهبندان بدلیل گسترش دامنه بادهای ۱۲۰روزه سیستان تا این منطقه از این نظر امتیاز ویژه ای دارد.

مسجد میغان

مطالعه درباره معماری مسجد میغان نشان دهنده تأثیرات اقلیم روستایی بر این بناست. در همین خصوص می‌توان از وسعت محدود این مسجد یاد کرد که با نگرش به جمعیت آن زمان روستا طراحی شده است.

مسجد میغان به طور کلی در یک مساحت محدود و کوچک ساخته شده و اجزاء معماری آن عبارتست از صحن، شبستان گنبددار و شبستان ستوندار و گنبد خانه و با وجود این اثری ممتاز در یک روستای دور افتاده به شمار می‌آید.

در صحن مسجد قناتی جاری است که از زیر این قسمت عبور کرده و بطرف دیگر بنا می‌رود که در آن قسمت نیز این آبها توسط آبگیری در پشت مسجد جمع شده و به مصارف مختلف بخصوص کشاورزی می‌رسد.

یک ورودی در صحن مسجد قرار دارد که به داخل شبستان گنبد دار مرتبط و محوطه‌ای مستطیل شکل را شامل می‌شود که سقف آن گنبدی است و تعداد ۳ گنبد در این فضا جای گرفته ‌اند که زیر این گنبدها تزئینات رسمی بندی زیبائی مشاهده می شود.

از زیباترین قسمتهای این مسجد که دارای فره معماری خاصی است شبستان ستوندار آن است که این بخش محوطه‌ای است که ستونهای چهار ضلعی پایه سقف آن را تشکیل داده است.

خانه تقوی

این بنا در داخل بافت تاریخی نهبندان واقع شده است. با توجه به شواهد معماری موجود این بنا مربوط به دوره قاجار است.

از خصوصیت بارز آن دو ایوان شمالی و جنوبی بنا است که به شیوه قوس جناغی اجرا شده و با فرم دیگر بناهای نهبندان که دارای قوسهای بیز هستند متفاوت است و همچنین این بنا نسبت به سایر بناهای موجود در بافت تاریخی دارای ارتفاع بیشتری است.

فضاهای موجود در اضلاع شرقی و غربی دارای پوشش گهواره‌ای هستند. در گوشه جنوب شرقی راهرویی قرار دارد که به تنورخانه منتهی می‌شود.

پوشش تنورخانه از نوع گنبدی است که با خیزکمی به نورگیر بالای آن منتهی می‌شود. ایوانهای شمالی و جنوبی قرینه هم هستند و ارتفاع آنها از اضلاع شرقی و غربی حدود یک متر بیشتر است.

کف این ایوانها حدود نیم‌متر بلندتر از کف حیاط است. دورتادور لبه بامهای مشرف بر حیاط با رخبام تزئین شده است. در پشت ایوان شمالی باغی وجود داشته که از طریق ورودی واقع در ضلع شمالی این ایوان به آن راهی وجود داشته ودر اتاقهای دو طرف ایوان نیز پنجره‌هایی در ضلع شمالی تعبیه شده بوده که به فضای باغ اشراف داشته‌اند.

مزار سیـد علی

آرامگاه امامزاده سید علی در نود کیلومتری شمال شهر نهبندان واقع شده و مورد توجه خاص پیروان اهل بیت (ع) است.

این آرامگاه در سالهای اخیر توسط اداره اوقاف و امور خیریه نهبندان بنا شده و هر روز میـزبان صدها زائر و مسافر خستـه است که در جاده نهبنـدان –زاهـدان در حال تـردد هستند.

تالاب کجی نمکزار

منطقه تالاب کجی نمکزار در ٧۵ کیلومتری شمال شهر نهبندان با مساحت ۲۲ هزار و ۷۶۵ هکتار واقع شده است.

کجی نمکزار، شوره‌زاری وسیع است که به دلیل پایین بودن سطح ارتفاع آن نسبت به مناطق اطراف محل تجمع زهاب منطقه شده و باتوجه به اینکه شوری خاک آن نیز زیاد است به دریاچه نمکی تبدیل شده است.

ازآنجایی که در فصول پاییز و زمستان دارای آب بوده، محل امنی برای پرندگان مهاجر آبزی است و همه ساله تعداد زیادی از پرندگان مهاجر را در خود جای می‌دهد.

دیدن جاذبه‌های کویری نهبندان را به خصوص در هوای بهاری نوروز از دست ندهید.

گزارش از زهرا حمیدی