کوهستان؛ ناجی همدان

اگر جامعه را به یک انسان تشبیه کنیم می‌توان گفت زمانی که بخشی از آن دچار آسیب می‌شود قلب همه انسان‌ها به درد می‌آید همانطور که اگر بخشی از بدن یک انسان دچار آسیب شود بخش‌های دیگر آن نیز مختل می‌شوند. شاید تا زمانی‌که بحث‌های جامعه‌شناسی چندان مطرح نبود بیشتر، آسیب‌های جغرافیایی و جسمی یک فاجعه مد نظر قرار می‌گرفت اما بعدها به آسیب‌های روحی و روانی نیز توجه شد.

به گزارش ایسنا، منطقه همدان، فریزر محقق پیشگام مطالعات فاجعه (۱۹۵۰)، بیان کرده بود که فاجعه رخدادی است در زمان و مکان درون یک جامعه یا بخشی مستقل از جامعه که خطرات زیادی را ایجاد می‌کند و موجب خساراتی به اعضای جامعه و دستگاه‌های اجرایی می‌شود، ساختار اجتماعی را دستخوش آشفتگی کرده و از تکمیل  و انجام برخی کارکردهای ضروری در جامعه جلوگیری می‌کند. همچنین توماس ای درابک و جرالد جی هواتمر معتقد بودند که فاجعه پدیده‌ای اجتماعی است که موجب بهم‌ریختگی کارکرد و ساختار یک نظام اجتماعی و نهادهای درون آن در دوره ای کوتاه می‌شود. یک فشار روانی و اجتماعی بزرگ است و انگاره‌های متعارف زندگی و کنش‌های اجتماعی را می‌شکند و باعث به وجود آمدن نیازهای جدید می‌شود.

 فاجعه وضعیت یا حادثه‌ای فراتر از توانایی و ظرفیت‌های محلی است  که بر آن غالب می‌شود و به کمک‌های خارجی عوامل ملی و بین‌المللی نیاز دارد. جامعه‌شناسی فاجعه به انسان‌ها کمک می‌کند تجربه‌های گذشته و مسائل فعلی و رویدادهای آینده را بهتر درک کنند و بین مشکلات شخصی خود و مسائل بحران‌های اجتماعی ارتباط برقرار کنند . به محققان و مسئولان نیز کمک می‌کند تا برای ارزیابی مسائل بحران‌های اجتماعی شیوه‌های متنوعی را طرح کنند و راه‌حل ارائه دهند.

بنابراین ایسنا با همکاری ایسپا تصمیم به برگزاری نشست تخصصی «جامعه‌شناسی فاجعه با محوریت سیل» گرفت و از مدیرکل مدیریت بحران استانداری، فرمانده انتظامی، مدیرعامل جمعیت هلال احمر، رئیس مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی، مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، مدیرکل پدافندغیرعامل، مدیرکل هواشناسی، فرماندار، جامعه‌شناس، روانشناس و کارشناس معماری و شهرسازی دعوت به عمل آورد.

علیمردان طالبی مدیریت به موقع و صحیح ستاد بحران را مشروط بر فعالیت در ۳ قسمت قبل، هنگام و بعد از سیل دانست و اظهار کرد: وجود زیرساخت‌های مناسب مانند مشارکت مردمی، اطلاع‌رسانی و مدیریت، ابلاغ هشدارهای لازم به تمامی مدیران و مسئولان ارشد استانی، یادآوری دستور‌العمل‌های تصویب شده، تشکیل جلسات متعدد ستاد بحران، بازرسی استاندار و مسئولان ارشد از ظرفیت و استقامت سدها، بازرسی تجهیزات امدادی و رسوب‌گیری و لایروبی کانال، مسیل و رودخانه به صورت شبانه‌روزی، همگی از اقدامات موثر و مهم این ستاد در زمان قبل از وقوع سیلاب بوده است.

طالبی توجه به مسافران حاضر در همدان را از اولویت‌های ستاد بحران دانست و عنوان کرد: در این ایام تمامی اماکن سرپوشیده همراه با تجهیزات گرمایشی و بهداشتی مانند تکایا، حسینیه‌ها و سالن‌های ورزشی برای اسکان این عزیزان درنظر گرفته شد.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری همدان با بیان اینکه هیچ روستایی تا کنون تخریب نشده است، خاطرنشان کرد: ۳ روستا در ۱۲ فروردین در محاصره آب قرار داشتند که با توجه به اماکن اضطراری در نظرگرفته شده، ساکنان به آنجا هدایت شدند.

وی از حضور مسئولان ارشد استانی در تمامی لحظات سیلاب خبر داد و یادآور شد: استاندار، فرمانداران و مسئولان ارشد استانی همواره مشغول رصد و بازرسی از وسایل و نحوه عملکرد مسئولان بوده‌اند.

وی با اشاره به ارسال اقلام امدادی، بهداشتی و غذایی ارسال شده از سوی همدان به استان‌های سیل‌زده، تصریح کرد: خوزستان در معرض خطر است این درحالیست که لرستان خود در شرایط اضطراری و بحرانی قرار دارد بنابراین براساس احساس انسان‌دوستانه و درخواست‌های ارسال شده، اولویت کمک‌رسانی با استان لرستان است.

این مقام مسئول با بیان اینکه تا کنون ۶ دستگاه لودر، ۱۷ دستگاه کمپرسی، ۳ تانکر سوخت، ۵۸ امدادگر و ۱۰۰۰ تخته چادر و پتو به لرستان ارسال شده است، گفت: ۵ هزار بسته غذایی ۷۲ ساعته، ۸۳ هزار قوطی کنسرو و کانکس سرویس بهداشتی نیز از جمله اقلام ارسالی به لرستان است.

وی با اشاره به ارسال تعداد قابل‌توجهی از فیبرنوری و فنی برای ارتقاء و جلوگیری از قطع ارتباطات به استان  لرستان بیان کرد: ارتش و سپاه پاسداران نیز نیروهایی را برای امدادرسانی به این استان سیل‌زده فرستاده‌اند و تلاش بر این است که استان در مقابله با بحران آمادگی کامل را داشته و وسایلی را ارسال کند که نبودش برای همشهریان تهدیدآمیز نباشد.

طالبی ادامه داد: نیروها و اقلام ارسالی برای بازسازی مناطق سیل‌زده فرستاده نمی‌شوند بلکه برای امداد و کمک‌رسانی‌های اولیه فرستاده می‌شوند.

محمدحسن باقری‌شکیب اظهار کرد: با توجه به آغاز سال جدید و بارش بارانی که در ۷۰ سال گذشته بی‌نظیر بوده است، در ایام عید نیز شاهد ورود دو سامانه پر قدرت بوده‌ایم که سامانه اول اگر چه بارش فراوانی را به همراه داشت اما در واقع هشداری برای وقوع سیل در بارش سامانه دوم بود.

وی ادامه داد: خوشبختانه این دو سامانه بارشی از انواع آشکاری بودند که ۵ روز قبل از ورود به کشور، میزان شدت و قدرت آنها در نقشه‌های هواشناسی مشخص بود و همین موضوع موجب ارسال هشدار سازمان هواشناسی استان همدان به تمام دستگاه‌ها و نهادهای مسئول شد.

باقری‌شکیب با اشاره به اینکه سازمان هواشناسی ظرف ۴۸ ساعت پیش از ورود سامانه بارشی هشدار می‌دهد، عنوان کرد: پس از صدور اطلاعیه هشدار اگر از مخرب و سیل‌آسا بودن سامانه پرقدرت بارشی اطمینان یابیم اقدام به ارسال اخطاریه و آماده‌باش به تمام دستگاه‌ها می‌کنیم که البته فعالیت سامانه بارشی دوم در مدت اخیر از نوع مخرب و سیل‌آسا بود.

باقری‌شکیب خاطرنشان کرد: از آنجایی که نقشه و مدل‌های هواشناسی جهانی است تا هفته آینده شاهد ورود سامانه بارشی پرقدرت نخواهیم بود و با توجه به خاصیت بارش‌ها در فصل بهار بارش‌های رگباری و موقت در برخی از نقاط پیش‌بینی می‌شود.

کارشناس مرکز پیش‌بینی هواشناسی استان همدان یادآور شد: گاهی همین بارش‌های رگباری موقت ممکن است به قدری شدت داشته باشد که موجب آبگرفتگی معابر شود اما سامانه‌ای که تمام استان را فرا گیرد و مانند بارش‌های مدت اخیر باشد تا به‌روزرسانی مجدد نقشه‌ها و مدل‌های هواشناسی جدید نخواهیم داشت.

دکتر نصراله عرفانی با اشاره به اینکه آسیب‌های جسمانی و ظاهری بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند و آسیب‌های روحی و روانی فراموش می‌شوند، افزود: مداخله تیم روانشناسی، برای افرادی که علائم در آنها مزمن شده، ضروری است.

عرفانی ادامه داد: فاز بعدی، واکنش است که به صورت خشم، تنفر، اضطراب و احساس گناه برای زنده ماندن بروز می‌کند که در روزهای ابتدایی رخ می‌دهد.

وی تصریح کرد: فاز دیگر، انطباق است که احساسات فروکش کرده و افراد به زندگی روزمره خود برمی‌گردنند، در این مرحله افراد باید با واقعیت روبرو شده و آن را بپذیرند.

این روانشناس بیان کرد: فاز پایانی، بازیابی است که بحران تحت کنترل درآمده و افراد از آموخته‌های خود برای زندگی و رویارویی با حوادث بعدی استفاده می‌کنند.

وی تأکید کرد: مداخله در این چهار سطح، باید متناسب با علائم روانشناختی افراد باشد چرا که نوع واکنش در هر فاز متفاوت بوده و‌ به طبع خدمات‌رسانی هم یکسان نخواهد بود.

این روانشناس با تأکید بر کمک و توجه به افراد در فاز انطباق، مطرح کرد: در این مرحله، امدادرسانی پایان یافته و افراد در حال ترک محل هستند و آسیب‌دیدگان با واقعیت و از بین رفتن زندگی خود روبرو می‌شوند.

وی ادامه داد: افراد باید احساسات خود را شناخته و احوال خود را به صورت دقیق بیان کنند و سعی بر کنترل احساسات خود، نسبت به وقایع جدید و زندگی داشته باشند.

وی درباره واکنش‌های هیجانی گفت: این سری از واکنش‌ها در روانشناسی PTST نام دارد که ارائه خدمات به افرادی که دارای این واکنش‌ها هستند، در اولویت امور قرار دارد.

عرفانی بیان کرد: نوعی از واکنش‌های هیجانی ناشی از اختلال سازگاری است که باید مورد بررسی قرار گرفته و رفع شود چرا که اهمیت و میزان خطرآمیزی آن با فاز اول برابری می‌کند.

وی طی تحقیقاتی که در سراسر دنیا انجام شده، هنگام بروز حادثه افرادی که دارای جراحت جسمی هستند، در اولویت قرار دارند و افراد آسیب‌دیده روحی فراموش می‌شوند، توصیه کرد: بعد از ساماندهی حادثه، تیم روانشناسی برای کمک به آسیب‌دیدگان در محل حاضر شده تا افراد را درمان و بررسی کنند.

دکتر اسدالله نقدی با تأکید بر آمادگی جامعه و مشارکت مردم در زمان وقوع فجایع طبیعی، اظهار کرد: درک درست و واقعی از ویژگی‌های رفتاری جامعه به مدیریت بحران کمک می‌کند.

وی با اشاره به اینکه واکنش مردم و جوامع مختلف در مواقع وقوع بلایای طبیعی متفاوت است، تصریح کرد: در سیل اخیر واکنش مردم در لرستان و آق‌قلا مانند هم نبوده چرا که مردم به بلایای طبیعی واکنش‌های مختلفی نشان می‌دهند.

نقدی ادامه داد: تاب‌آوری شامل ۳ نوع تاب‌آوری سازه‌ای، سازمانی و اجتماعی است به‌طوریکه در تاب‌آوری سازه‌ای شهرها ایمن و استاندارد ساخته شود و در تاب‌آوری سازمانی نیز تاب‌آوری تمامی سازمان‌ها و شهرداری‌ها در مواقع بحران مورد اهمیت است.

وی با بیان اینکه ایران کشوری بلاخیز است، یادآور شد: در سالیان گذشته شاهد وقوع زلزله‌های بزرگ، حوادث مختلفی در کشور بودیم و همچنان با چنین بلاهایی روبرو هستیم بنابراین باید مرکز ملی یا مؤسسه مطالعات بلایای طبیعی در کشور داشته باشیم.

نقدی با اشاره به هزینه‌های پنهان فجایع طبیعی، افزود: در بلایای طبیعی علاوه بر خسارات جانی و مالی، هزینه‌های پنهانی از جمله تخریب میراث فرهنگی، مناسبات روانی و اجتماعی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با بیان اینکه در دانشگاه‌های کشور رشته‌ای به نام جامعه‌شناسی فاجعه وجود ندارد، تأکید کرد: در دانشگاه‌های کشور موضوع جامعه‌شناسی فاجعه به‌طور فراگیر سرفصل مشخصی ندارد.

این مدرس دانشگاه درباره اعتمادسازی در جامعه، اذعان کرد: باید در جامعه نارضایتی و نااطمینانی را بسازیم و ترمیم کرده و در نهایت باید در مواقع عادی سرمایه‌گذاری اجتماعی کنیم تا در مخاطرات برداشت شود.

نقدی با اشاره به رفتار در بحران، تصریح کرد: بدون نظم و تعاون و اعتماد نمی‌توانیم کار کنیم بنابراین در بحران حرف اول را همکاری و همراهی مجموعه‌ها می‌زند.

وی با تأکید بر بازاندیشی اصول شهرسازی، افزود: حاشیه شهرهای همدان آسیب‌پذیر بوده و تراکم جمعیتی بالایی دارند به‌طوریکه اگر در همدان سیل جدی می‌آمد شمال شهر همدان نیز دچار آسیب جدی می‌شد.

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا با اشاره به آینده‌نگری در بلایای طبیعی، بیان کرد: عصر جدید، عصر مخاطرات است و جامعه‌ای موفق خواهد بود که تاب‌آوری بیشتری داشته باشد.

مصطفی پناهنده با بیان اینکه در هنگام وقوع بحران راه خط مقدم است و باید باز نگه‌داشته شود،  اظهار کرد: اگر جاده‌ها بسته شود کمک‌رسانی‌های دیگر هم مختل می‌شود بنابراین سعی کردیم راه‌های استان مسدود نشود.

وی عنوان کرد: با توجه به اینکه در بسیاری از مناطق همچون استان مرکزی بندها شکافته شده و سیل روستاهای استان همدان را فراگرفته بود و عملاً جاده‌ها از بین رفتند اما عوامل راهداری استان وارد عمل شده و به بازسازی و بازتوانی راه‌ها پرداختند.

وی با تأکید بر اینکه در زمان سیل حمل و نقل جاده‌ای استان بدون مختل در جریان بود، افزود: راهداری در راستای اینکه کمترین خطرات در جاده‌های استان ایجاد شود، از یک ماه قبل از نوروز شروع به بررسی جاده‌ها کرده و در ۲ فروردین نیز با شروع بارش‌ها تمامی آب‌روهای استان بررسی و لایروبی شد.

پناهنده با اشاره به آماده‌باش ۳۰ راهدارخانه استان همدان، خاطرنشان کرد: امسال فراتر از سالهای گذشته آمادگی خود را حفظ کرده و نیروهای حجمی راهداری را با وجود اینکه بارمالی سنگینی داشت حفظ کردیم تا مشکلی در استان به وجود نیاید.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان همدان با بیان اینکه ماشین‌آلات سنگین راهسازی و برف‌روبی اُورهال شد، اظهار کرد: ۵۱۶ نیروی انسانی با ۱۸۵ دستگاه ماشین‌آلات آماده‌باش بودند.

وی با تأکید بر اینکه دستگاه‎های اجرایی استان با انسجام توانستند بحران را پشت سر بگذارند، گفت: عملکرد استان با توجه به برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته قابل قبول است و دستگاه‌های اجرایی به خوبی وارد عمل شدند.

پناهنده یکی از مشکلات موجود در جاده‌های استان را رانش دانست و اعلام کرد: در گردنه اسدآباد رانش زمین رخ داده که بسیار خطرناک است بنابراین تیم مشاوره‌ای برای بررسی مسائل ژئوتکنیکی این منطقه اعزام شده است.

وی با اشاره به اینکه بارش باعث اشباع خاک‌ها شده است، ادامه داد: همچنین گردنه آبدر در محور آورزمان- نهاوند و گردنه گرین با مشکل رانش مواجه هستند.

مدیرکل راهداری و حمل و نقل جاده‌ای استان همدان با تأکید بر اینکه مردم باید این نکته را بدانند که هر عملیات اجرایی در زمان خاص خود امکان‌پذیر است، خاطرنشان کرد: تیم‌های راهداری استان در لرستان در حال بازگشایی راه‌های این استان هستند.

رضا زمانی با بیان اینکه مدت‌ها قبل از وقوع بارش‌های سیل‌آسا، شورای هماهنگی با تشکیل ۱۴ کمیته  همراه با رؤسای مشخص آغاز به فعالیت و برنامه‌ریزی برای مقابله با سیل کرده است، گفت: تمامی کمیته‌ها با توجه به وظایف و اختیارات خود همراه با مردم برای جلوگیری از ورود سیل به روستا و شهرها اقدامات لازم را انجام داده‌اند.

معاون فرماندار همدان بزرگترین آیتم در مدیریت بحران را جلوگیری و کنترل بحران‌زدگی از مسئولان دانست و تأکید کرد: با مدیریت منطقی و بررسی‌های کارشناسی در شهرداری و فرمانداری‌ها، به‌وسیله مشخص کردن تمامی نقاط  بحران، قنات و رودخانه‌ها برای مقابله با سیل مدیریت سیلاب از سرمنشأ صورت گرفته است.

زمانی با بیان اینکه قبل از وقوع سیلاب جایگزین مدیران ارشد تا ۳ رده اداری مشخص شده است، عنوان کرد: جایگزین تمامی مدیران ارشد تعریف شده و مشخص است تا در صورت غیبت یکی از مدیران جایگزینی برای نظارت و انجام عملیات حضور داشته باشد.