راز خندق‌های سنگی ابرکوه چیست؟

ابرکوه در استان یزد یکی از ۱۴ شهر نمونه گردشگری کشور است که با وجود جاذبه‌هایی همچون سرو ۴۵۰۰ ساله به عنوان پیرترین موجود زنده ایران و بناهای تاریخی یخچال‌های خشتی، گنبد عالی و خانه تاریخی آقازاده با بادگیرهای دو طبقه‌اش که به روی اسکناس‌های ۲۰۰۰ تومانی به تصویر کشیده شده است، دیدنی‌های کمتر شناخته شده‌ای نیز دارد که معرفی آنها در شرایطی که این روزها همه برای شکست کرونا ویروس، در پویش سراسری در خانه ماندن شرکت کرده‌اند خالی از لطف نیست.

از جمله این جاذبه‌های ابرکوه «خندق‌های سنگی» معروف به خندق‌های سنگی قلعه سرور خان متعلق به دوره ساسانی است که پس از گذشت سال‌های فراوان، هنوز کسی به رمز و راز چگونگی ساخت آن‌ها پی نبرده و شاید بتوان گفت تنها اهالی همین شهرستان آن را می‌شناسند.

از ویژگی‌های منحصربه‌فرد شهر ابرکوه که زمانی بر سر «راه ابریشم» و زمانی هم بر سر «راه تجارت ادویه» قرار داشته است، بنا شدن به روی یک بستر و لایه سنگی از جنس کنگلومراست که امروز وجود خانه‌های قدیمی بر فراز تخته‌سنگ‌ها، این گفته را تأیید می‌کند.

هر چند امروز ابرکوه به عنوان یکی از شهرهای خشک و کویری شناخته می‌شود که با بحران آب مواجه است اما روزی این شهر رونق فراوان داشته و شدت سیلاب‌های ناشی از بارش‌های فصلی موجب شده بود تا ساکنان اولیه شهر، خانه‌های خود را روی نقاط مرتفع و بسترهای سنگی بنا کنند تا از خطر این سیلاب‌ها در امان باشند.

اما از عجایب هنر دست بشر و ساکنین شهر ابرکوه، حفر خندق‌های سنگی در اطراف قلعه‌های مسکونی برای حفظ کردن خود از انواع آسیب‌های طبیعی و انسانی بوده است که در آن زمان بدون در اختیار داشتن هیچ‌گونه ابزار پیشرفته‌ای و تنها با دست، قریب به هزار متر خندق را در دل سنگ سخت حفر کرده‌اند.

یکی از معروف‌ترین خندق‌های سنگی ابرکوه مربوط به محله درب قلعه و خندق معروف به قلعه سرور خان است که روزی به عنوان یکی از ورودی‌های شهر ابرکوه شناخته می‌شده است و قریب دو هزار سال از ساخت آن می‌گذرد.

این خندق‌های سنگی یک متر و در قسمت‌هایی نیز تا شش متر ارتفاع دارد که آن زمان گرداگرد شهر را محاصره می‌کرده است و امروز رهگذران با نگاه‌های متفاوت می‌توانند ردپای ابزارهای مختلف بر پیکر این خندق‌های سنگی را مشاهده کنند که حتی امروز هم با پیشرفت تکنولوژی کمتر می‌توان چنین سازه‌هایی را ایجاد کرد.

با توجه به آنچه ذکر شد بدیهی است بستر شکل‌گیری بناها و بافت تاریخی ابرکوه بسیار مستحکم است، همچنین می‌توان این‌گونه استنباط کرد که وجه تسمیه ابرکوه نیز می‌تواند تعبیر این لایه سنگ، به کوه باشد و شهر شکل گرفته بر روی آن را برکوه (روی کوه) دانست.

البته خندق‌های قلعه سرورخان ابرکوه در ۲۴ اسفندماه سال ۱۳۸۳ با شماره‌ی ۱۱۶۵۲ به ثبت آثار ملی رسیده است.

منبع:ایسنا