نیمه‌های پنهان اصفهان

آوازه زیبایی سی و سه پل، میدان امام(ره)، پل خواجو که نماد اصفهان شناخته می شوند، همه جا پیچیده و کمتر کسی است که گذارش به اصفهان بیفتد، اما هوس گشت و گذار در این مکان‌های تاریخی و تفریحی به سرش نزند.

به گزارش خبرنگار ایسنا- منطقه اصفهان، دیدنی‌های نصف جهان به همین اماکن ختم نمی‌شود. بلکه در گوشه و کنار شهر و استان اصفهان می‌توان بناهای تاریخی و جاذبه‌های طبیعی چشم نواز و ارزشمندی را پیدا کرد که از دید گردشگران و حتی شهروندان پنهان مانده‌اند و در بیشتر اوقات سال در آنها بسته است یا در روزهای محدودی از سال بازدیدکننده دارند.

میدان عتیق یا امام علی(ع) یکی از جاذبه‌های تازه بازسازی شده اصفهان است که عنوان میدان نقش جهان دوم را یدک می‌کشد. پیشینه آن به دوران سلجوقیان بر می‌گردد یعنی حدود ۵۵۰ سال پیش از اینکه صفویه، اصفهان را به عنوان پایتخت خود برگزینند و میدان نقش جهان را بسازند، این شهر پایتخت امپراتوری بزرگ سلجوقی بود. آنها در مرکز شهر میدان بزرگی ساخته بودند که دورادور آن بناهای مهم حکومتی و مذهبی قرار داشت و مرکز سیاسی، اداری و اقتصادی شهر بود. متاسفانه این میدان در سده‌های بعد از میان رفت و از بناهای پیرامون آن جز مسجد جامع عتیق اصفهان و منار مسجد علی چیزی باقی نماند. اما خاطره میدان همچنان در ذهن اصفهانی‌ها زنده بود و آن حدود را میدان عتیق یا میدان کهنه می‌خواندند. طرح احیای این میدان از دهه ۶۰ در دستور کار وزارت مسکن و شهرسازی قرار گرفت که البته از اوایل دهه ۱۳۸۰ عملیاتی شد و نهایتا در ۱۳۹۲ بخش اصلی میدان گشایش یافت. این پروژه همچنان با ساخت یک جلوخان برای مسجد جامع عتیق ادامه دارد.

میدان امام علی (ع) به شکل ذوزنقه (نزدیک به مستطیل) است و فضای آن خصوصا به خاطر دکان هایی که دورادورش ساخته شده، شبیه میدان نقش جهان است. یک سوی آن با چشم انداز زیبایی از گنبد و مناره‌های مسجد جامع عتیق، به این مسجد جهانی راه می‌برد و سوی دیگرش مسجد و منار علی قرار گرفته است. در یک سوی دیگر هم مجموعه زیارتگاه هارون ولایت واقع شده که خود از مجموعه های تاریخی مهم و زیبا در اصفهان به شمار می رود. می توان گفت که دیدن میدان امام علی (ع) و بناهای تاریخی پیرامونش یک روز تمام از وقت گردشگران را به خود اختصاص می‌دهد.

عصارخانه شاهی یکی از کارگاه های سلتنطی دوره شاه عباس است که با تمام ابزار و وسایلش سالم مانده و حتی می توان دوباره آن را راه اندازی کرد. این کارگاه از میان صدها کارگاه سلطنتی دوره صفویه تقریبا به طور کامل سالم مانده و حال و هوای صنایع آن دوره را زنده می کند. عصارخانه یعنی مکان روغنکشی و عصارخانه شاهی نیز در دوره شاه عباس محل به دست آوردن روغن از دانه های روغنی بود. ساختمان خشتی و گلی آن در زمینی به مساحت ۳۶۰ متر مربع به صورت یک طبقه و با ارتفاع ۱۱ متر ساخته شده است و ابزارهای صنعتی آن دو سنگ آسیاب بزرگ هستند که برای خرد کردن دانه های روغنی به کار می رود و تنه های تنومند درخت چنار که به یکدیگر متصل شده اند تا اهرم فشار روی دانه های آسیاب شده باشند.

عصارخانه شاهی تا حدود ۱۰۰ سال پیش همچنان دایر بود و بعد به دلیل ورود صنایع جدید ماشینی از کار افتاد تا اینکه در سال ۱۳۷۹ به وسیله شهرداری اصفهان مرمت شد اما هنوز کاربری خاصی برای آن در نظر نگرفته اند.

مسجد حکیم یا مسجد جورجیر از مساجد چهارایوانی مربوط به پایان دوره صفوی در منطقه قدیمی باب‌الدشت اصفهان در انتهای بازار رنگرزان جای گرفته‌است. این مسجد با حدود هشت هزار متر مربع، در دوره شاه عباس دوم به دست پزشک او حکیم محمد داوود، در محل ویرانه‌های مسجد جامع دیلمی جورجیر یا مسجد صاحب اسماعیل بن عباد از قرن چهارم هجری بنا شده‌است.

کاشیکاری های زیبا و خطوط متنوع، کار اساتید نامدار عصر صفویه، مسجد حکیم اصفهان را در فهرست یکی از شاهکارهای معماری اسلامی قرار می دهد. این مسجد با شکوه در محل مسجدی واقع شده که در دوران حکومت دیالمه آن را جورجیر می نامیده اند که امروز جز سردر این مسجد اثری بر جای نمانده است. در نمای این سردر اختلاف سطح ها را با نوعی اندود پر کرده بودند که پس از زدودن اندودها طرح های بسیار جالب توجهی نمودار شده است. این سردر نفیس و با شکوه با هزار سال قدمت یکی از آثار طراز اول صدر اسلام به شمار می رود. کتیبه سردر شمالی مسجد به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی است بیانگر این مطلب است، که خطاط این کتیبه محمد رضا امامی خوشنویس نامدار عصر صفوی است و تاریخ آن ۱۰۷۳ هجری قمری یعنی سال اتمام مسجد است.

دو شبستان در شرق و غرب گنبد قرار گرفته که کتیبه شبستان شرقی به تاریخ ۱۰۶۹ هجری به وسیله محمدرضا امامی نوشته شده است. یکی از دلایل شهرت مسجد حکیم علاوه بر فرم و ساختار کلی مسجد که آن را در عداد یکی از بهترین بناهای مذهبی ایران در آورده است وجود خطوط بنایی در گوشه های این دو اثر نفیس و کم نظیر است. قسمت گنبد و مقصوره و شبستانهای طرفین مسجد حکیم در دو مرحله ساخته شده است. مرحله اول همزمان با ساخت مسجد در عهد صفویه و مرحله دیگر در زمان گسترش مسجد در دوره های بعد از صفویه. این بنا در ۱۳۱۳ش به شماره ۲۲۳ به ثبت آثار ملی رسید.

خانه تاریخی مشیرالملک انصاری وزیر با کفایت دوره قاجار، اثری ارزنده در تاریخ معماری ایران است. این خانه از دو نظر نسبت به دیگر بناهای قاجاری برتری دارد، یکی طراحی و ساخت سلطنتی و دیگری پیشرو بودن در هنر معماری است. شاه نشین و حوضخانه این بنا خود گنجینه هایی در دل گنجینه هستند. شاه نشین این خانه دارای بزرگ ترین و تاریخی ترین ارسی موجود در ایران است. این اثر تاریخی در تاریخ ۱۹ بهمن ۱۳۸۸ به ثبت ملی رسیده است. خانه مشیر الممالک که به خانه چرمی نیز مشهور است، خانه‏ های اشرافی دوره صفویه به شمار می آید و دارای فضاهای متنوع و تزئینات بسیار است. خاندان مشیر انصاری از مستوفیان و منشیان دربار صفویه بودند که در دوره شاه عباس کبیر از شیراز به اصفهان مهاجرت کرده و در آن سکنی گزیدند.

ورودی خانه در گوشه شمال غربی واقع شده و دارای سردر بزرگ و مجللی است که قوس نیم دایره ای بر فراز آن جلوه گر است. وجود این قوس باعث تفاوت سردر این خانه از دیگر خانه‏ های اصفهان شده است. حیاط مستطیل شکل خانه در سه جبهه شمالی، شرقی و غربی خود با فضاهای متعددی احاطه شده که در این میان جبهه شمالی با ارتفاع سه طبقه مهمترین بخش خانه را تشکیل می دهد. این جبهه شامل تالاری در میانه و چهار اتاق سه دری در دو طبقه طرفین آن است. دیوارها و سقف تالار پوشیده از تزئینات نقاشی، گچبری و آینه ‏کاری است و ارسی آن با ارتفاعی معادل دو طبقه دارای گره چینی چوبی و شیشه ‏های رنگی زیباست. از دیگر امتیازات این خانه، سبک خاص طراحی معماری با گرایش پیشرو است. هم اکنون این خانه به عنوان گنجینه میراث اسلامی مطرح شده و ضلع غربی آن به تحقیقات علمی و مسائل دینی اختصاص داده شده است. ضلع شرقی نیز اتاق کنفرانس بوده و برای علوم دینی مورد استفاده قرارمی گیرد. شاه نشین این خانه به موزه اختصاص یافته که آثار موزه نیز به دو بخش آثار فاخر و غیر فاخر تقسیم می شوند.

دردشت محله‌ای قدیمی در اصفهان است. این محله به نام‌های گوناگون، ازجمله درب دشت یا باب‌الدشت خوانده شده که هنوز هم آثاری از دوره سلجوقی و صفوی را در خود نگه داشته است. تاریخ سکونت در آن، به دوره هخامنشی می رسد، زمانی که کوروش با نجات یهودیان آنان را پس از فتح بابل به این منطقه و به جویبار آورد. محور گردشگری دردشت از مدرسه بوعلی سینا آغاز می شود و با عبور از بازارچه دردشت به دو منار دردشت و مقبره بخت‌آغا می رسد و عصارخانه و حمام شیخ‌بهایی و بازار بزرگ را در بر می گیرد و به میدان عتیق منتهی می شود.

 بازار دردشت آن‌زمان‌ها ابهت و اهمیتی داشت و محل گذر مردم به بازارهای سبزه‌میدان بوده است؛ اما از وقتی خیابان ابن‌سینا را کشیدند، دیگر کسی از داخل آن عبور نمی‌کند. از سال های قبل چهارطاق بازارچه را با آجر جایگزین، اما بخشی از خشت ۳۰۰ساله آن را در وسط تیغه‌اش حفظ کرده‌اند. در بازار دردشت سقاخانه جالب‌توجهی وجود دارد که تزئینات کاشیکاری بیرون آن مانع از نفوذ نگاه به درون آن می‌شود. دو در که درطرفین این بناست به داخل باز می‌شود و نوار کاشیکاری دور سردر مزین به اشعاری درباره حضرت ابوالفضل علیه‌السلام است. در پایین دو سوی کاشی‌ها نیز چنین نوشته شده است: «به لعنت خدا گرفتار شود کسی که به کاشی‌ها خیانت کند.» در پیشانی سقاخانه در میان لوحه بزرگ‌تری نام مبارک اباعبدالله‌الحسین‌الشهید علیه‌السلام نقش بسته است. منبع: ایسنا